Saturday, August 18, 2007

Lai Pastor pawl le MIlai Dingnak

Chin Pastors le Milai Dingnak (Chin Pastors & Social Justice)

Jan 15, 2007



Tuini, Jan 15, hi USA ahcun Martin Luther King Jr. Day tiah official holiday asi. Cozah zung hmuahhmuah an khar theh. USA ramah mimal hmin in official holiday hman mi pali lakah Rev. Martin Luther King Jr. a tel ve. Santhar sanah Chin (Lai) mi pawl khalin Pastor le kawhhran hruaitu cathiam thatha kan nei vivo thlang. Rev. Martin Luther King Jr. in US ramah Pastor dinhmun ihsin midum pawl nekcep an tuarnak, diklonak do khalh in milai dingnak hrangah ziangvekin ziangtiang hna a rak tuan timi thlir phah in Laimi pastor pawl hin ziangvek tiang Milai dingnak (social justice) thu lamah hma an lak a mawi in Bible in ziangvekin a zirh timi tawiten khaikhawm hnik uhsi.

Martin Luther King Jr. cu Jan 15, 1929 ah a suak. A nauhak lai ahcun miphun thleidan awknak ruangah USA ramah midum le mirang tlawng pakhatah kai khawm a theihlo. A nauhak laiah Atlanta khua ih a ummi midum tlawngah ca a rak zir. Phunhra a awng hnu ah 1948 ah Morehouse College , midum tlawng thotho ihsin B.A. degree a rak ngah. Cuisin Corzer Theological Seminary, Pennsylvania ah Bible tlawng a rak kai. Bible tlawng ahcun mirang pawl thawn an kai tlangih an class ah student president ah an rak hril. 1951 ah B.D. degree a rak ngah. Cuisin scholarship a rak ngah ih Boston University ah PhD a rak zir zawm ih 1955 ah PhD a rak ngah. Cutawkah midum fala mawite, Coretta Scott a rak tongih nupi a thit hnu ah fapa pahnih le fanu pahnih te an nei. Martin Luther King Jr. cun a pa’I pastor tuannak kawhhran Ebenezer Baptist Church ah assistant pastor in a pa a thihtiang a rak tuan.

Kum 1954 ihsin Dexter Avenue Baptist Church , Montgomery , Alabama ah pastor a tuan thawk. Pastor a tuan phah in “Advancement of Colored People” timi pawlkom member a rak lut. 1955 ihsi thawk in US ramih midum pawl nautatnak pawl do in midum pawl milai canpual hrang sualin hotu a rak tuan thawk. Mipi tampi hnenah hmun dangdangah feh in thu a rak sim. 1955 ihsin US cozah hnenah duhlonak an langternak (sandahpiahnak) ah ni 382 a rei. December 21, 1956 ah US Supreme Court in “midum le mirang thlei dan awknak (segregation) dan kha constitution thawn a kalh aw” tiah an rak phuang suak. (“US constitution cun “All men are created equal” ti asinan nunau, mi farah le midum pawl cun hril awknak ‘national election’ ah vote an rak thla thei lo, midum le mirang tlawng hmunkhatah an kai tlang thei lo, bus le rawldawr pawl khalah midum le mirang bus pakhat le dawr pakhat to tlang theih asilo. Midum pawl cu mirang pawl sal an rak si ruangah mirang pawlin an rak ten ruangah an thleidannak a rak si.) Cutin duhlonak an langter laiah Martin Luther King Jr. cu hotu a rak si ruangah mirang pawlin a innah bomb an puah, hronak a tong, palik in an kai, thawngah an tlak, cutincing cun midum pawl hotu dinhmunah a lar so vivo. 1957 ah Southern Christian Leadership Conference ah hotu ah an rak hril. Himi pawlkom hin milai canpual, dingnak hrang sual dingah dinmi asi. Kum 1957 le 1968 karlakah Rev. Martin Luther King Jr. hin peng 6 milion (6 million miles) tluk khual a rak tlawngih voi 25,000 tluk thu a rak sim. Mipi punlunnak, diklonak le midum nekcepnak do in tawn khawmnak hmun kipah a feh ih thu a sim vivo. Cumi can lai lakah cabu (5) panga le cahram ziangmawzat a ngan fawn. Birmingham , Alabama ah mipi punlunnak le duhlonak langternak arak hoha tikah mi 250,000 tluk Washington DC tiang an feh ih cutawk ah a thusim mi “I have a dream” (Mang ka nei asi) timi a rak sim. President Lyndon B. Johnson in president a ngahnak ding hrangah campaign a rak tuahsak fawn. Voikul (20) lenglo kaih a tuar ih voili lenglo velh a tuar, upatnak laksawng pali a ngah, Time Magazine in kum 1963 Man of the Year ah an hril. Midum pawl hotu lawng si loin leitlun khawmualtin ih upattlak mi dinhmun tiang a rak thleng. A kum 35 a kim tikah Martin Luther King Jr. cu Nobel Peave Prize dawng tu hmuahhmuah lakah kum no bik si in upatnak laksawng pek a rak si. Noble Peace Prize na ngah asi ti an sim ve ten, a sum ngah ding mi $ 54, 124 cu “milai canpual mi zapi in zalen zetin an hmuh thei nak ding (Civil Rights movement) hrangah ka thawh ding asi” tiah apuang cih. Pastor asi ih a liam ciamco lo. April 4, 1968, Memphis, Tennesse state ih hnawmhlawn hnatuantu pawlin milai canpual an hmuh theinak ding hrang duhlonak a cozah hnen langter dingin an timtuah rero lai, a umnak Motel room baranda ah a ding lai kha an thah ih a nunnak in leitlun a suahsan ta.


Laimi pastor, kawhhran upa, le zumtu pawlin thu ruah ding mi a um:

Kan ram a that lo tikah ram uktu pawlin kan milesa, kan miphun nunphung, laidan, nuntuzia, senpi thuthlung pawl kenkawh thei dingin zalennak le hmanrua zianghman an nei lo. Cutikah a zalen bikmi umsun cu biaknak lam asi. Cun khatlamah ramleng khalah Pathian zangfahnak in Pathian thu zir mi thawng siar in laimi Bible zir rero le zir zo mi kan nei. Zumtu pawlin ram le mipi pawl milai canpual zalennak hrangah ziangvek tiang tuanvo kan nei ih ziangtluk in thazang kan pe aw ding?

Pastor pawlin mahle kiangkap cio ah dik lo nakin, thuphan pernak, kan miphun le kan misa pawlin Chin mi sinak ruangah nekcepnak an tuarnak, Christian kan sinak ruangah nekcepnak an tuarnak, cozah hnatuan thatha ngah thei lo dingin thleidannak an tawnnak, thangthar no nawn pawlin hnamdang lakah cazirnak le hnatuan nakah siseh rualran zetin canpual an hmuh ve lo nak, senpi vangtlang bungrua (public resource) pawl hmandan le zem awk dan thu ah laimi kan si ruangah kan milesa in an hmuh lole an sun phah mi pawl, kan umnak in le kan hnatuannak ah laimi sinak ruangah nekcepnak an tawn mi pawl, laimi sinak ruangah dik lo zetin kan mipi pawl neihmi bungrua le sumsaw laksak an tuarnak, ramsung milesa pawl mithmaisia le tih le khur ding khawp in mai ramsungah tihmi a neih mi pawl, thinlung zinfe ko riahsiatnak le nekcepnak an tuar mi pawl, dik lo zetin farah tete kan milesa pawlin sumpai liamkuan an tawn mipawl, kumpi hnenah a lak in ngah theih mi senpi bungrua khal sumpai hnawhthuh pek a tul ringring nak, kan tele fa pawlin kan calai le thuanthu an zir thei lonak, aw! Sim cawk ding asilo. Kan ram pastor pawl, cu pawl cu kan zoh liam men ding maw? Thlacamnak in Pathian hnenah kan thlen lawng si loin kan tuah thei mi sungah ausuah pi ngam kan um maw? Thuthlunghlun san lai ih Prophet pawl cun siangpahrang pawl dik lo nak pawl cu thihtih loin hmaiton rori hmanin an rak sim theu. Rev. Martin Luther King jr. cun a miphun pi pawl dik lo zetin nekcep an tuar mi zoh men hnakin a nunnak kha cemral sawn khal a hril sawn asi. USA asi ih kawlram thawn a bang aw lo ti tla kan um men thei. Midum pawl dinhmun cu a dang lam asi ti tu kan um men thei. Thih cio cio, nunnak pakhat hloh ciocio ah midum maw misen kut in maw nunnak pakhat hloh thotho asi. A natdan a bang aw aw.

Asilole, Rev. Martin Luther King Jr. vekin, cozah kumpi thiltha lo a tuah mi do in duhlonak langter ngam ding cu a harsa kan ti asile kan mah laimi le laimi lakah dik lo zetin simsiat awknak, tuahsiat awknak, phiar awknak, relsiat awknak, hrin le hram in huat awknak, dik lo nak, ei ruknak, hrawhhrawlnak, thatlonak pawl do ding talin a ding ngam pastor an um maw? Diklonak, sualnak in kan miphun lai miphun thinlung mizia a siat cuahco mi hi do ngamut pastor an um maw? Asilole eiruknak in le mi farah le midang mitthli tlater tahratin kan kawhhran member pakhatkhat in thawhlawm rak thawh sehla lungawi sopar ten thlawsuah kan rak pe thei ding maw? Kan ram a farah nak hin kan miphun a siatsuah lo, kan miphun dingnak le diknak mizia a hlo asile ziangtihman in tuah that theih asi nawn lo dingih kan miphun ih porh awknak kan neih mi kan man a hlo thluh ding. Zirhtu, pastor le biaknak hruaitu pawlin tuanvo tumpi an nei nan ti cio lo maw? Kan kiang kan kap, kan kawhhran, kan umnak khua, kan peng kan ram ah farah nauta nekcep nak le dik loin thu lairelnak pawl hi kan pastor pawlin an zoh men thei ding maw si?

Cuvekin kan ram le mipi pawlin an tuar laiah, kan ramah zumtu mi malte, milion hman kim lo lakah kawhhran member cuh aw aw in siseh, lamtang tuah aw tahratin maw, thuneihnak sete cuh aw in maw, ‘o’ le ‘aw’ tivek thu ah eltai aw tahratin maw, mimal el tai awknak, huat awknak ruangah zumtu tefa vangnau lungawinak kan siatsuah lai ding maw? Huat awknak karhzai ter tu, thatnak duhsak awknak ruang si loin relsiat le thangsiat awknak, thuphan puh awknak, thuanthu tha lo midang thinna ter tu hmang tahratin thusia fah awknak, sual cituh tu le zumtu thinlung thenthek awknak mailai thusia (social evils) pawl do ngam dingin a ding ngam tu pastor teh an um maw?



Zumtu pawlin teh, kan umnak pastor pakhatkhat in cuvekin diklonak le sualnak an do ngam tikah kan dinpi ngam ding maw? Dunglam ah raltha zetin sual do dingin kan dinpi ngam ding maw? Sual le dik lonak do hi satan hnatuan vekin kan zoh men ding maw? Kan kawhhran cio ah teh milai dingnak (social justice) hrangah ziangtluk kan ding ngam? Zumtu le pastor pawl hnatuan asilo ti ah kan dunglet kan hawisan thei ding maw? Kan umnak khawsungah nunau pakhat cu pawngsual le kaihhrem a tong tikah kutsih in kan zoh men thei ding maw? Kan kiangkap ah mitha lo pawl ruangah harsatnak a tong tu, a tap rero tu, nunau le mi farah, nauhak te pawl teh kutsih in kan zoh men ding maw? Samaritan mitha pa vek pastor laimi in kan nei ve maw? Rev. Martin Luther King Jr. vekin dingnak le diknak hrangah a ding ngam tu pastor hi kan ram mipi in kan va tul ve ti uh law. Kan ram mipi pawl tuarnak, ramsung ramlengah, mithli tla le ninghang in a ummi, nunau nauhak, pitar puter ziangzat an um ti hi the kan pastor le kawhhran hruaitu pawl hin an ruat dah maw? Kan laimi sung lala ah dik lo zetin mi ziangzat mithli tlakter mi an um?

Zumtu pawl, kan ram hin khristian sakhuanak kum zakhat kan kim zo, pulpit par ihsin a hram thawk ih zirhnak (elementary teaching of the Gospel) lawng hi kan aupi rero lai ding maw? Kan ramsung milai pehtlaih awknak tintian ah Bibible in a simmi diknak le dingnak thutak hi ausuahpi a cu thlang lo maw? Kan ram sungah miphun sinak, len le farahnak, hrin le hram ruangah thleidan awknak pawl do dingah zumtu pawl hin ziangtal tuanvo kan nei ve maw? A fate bikah kanmai tawppi kawm ihsin a suak rero mi awkam pawl hin dingnak le diknak auaw a suapi maw? Diklonak, eiruknak, thatlonak pawl do dingin kan innsang ihsin thawh cio a cu thlang lo maw? Kan ram kumpi uknak hnuai ah siseh ramleng ramtinah dinhmun that lo ruangah siseh diklonak le thusia pawlin kan mipi thinlung a siatsuah cuahco mi, tilian vekin a fen rero mi hi teh kan ram zumtu pawl lakah raltha zetin a do ngam tu ding an um lo maw si?

Rev. Martin Luther King Jr. cun, Thuthlunghlun san lai ih prophet pawl bangin USA ram uktu pawl le mirang pawl tuah diklonak, miphun thleidannak, milai canpual nekcep awknak pawl cu a do. Anihcun Dexter Avenue Baptist Church, Montgomery, Alabama ah PhD degree thawn nuamnung zetin pastor tuan men hnakin a nunnak cu a miphunpi, midum pawlin zelennak le rualran ten milai canpual an cen ve theinak ding hrangah pek hi aman sawn ti ah a ruat ih a nunnak a rak thap ngam ruangah US ramah midum le mirang thleidan awknak cozahdan pawl cu siatbal asi ih midum le mirang pawl cu bus pakhat, rawldawr pakhat, tlawng pakhat ah canpual bangrep ten an to tlang thei. Cucu Rev. Martin Luther King Jr. in mang in a rak man ih a mang man mi hrangah nunak a rak pek, “ Nikhatkhat nini ahcun mirang le midum pawl bus pakhat sungah, tlawng pakhat ah le rawldawr pakhat ah rualpi vekin an to tlang lai ding asi” tiah mang a rak man ih a thihcilh mi cu tuini USA ramah a cang taktak asi.

Laimi zumtu, pastor, le kawhhran hruaitu pawl, leitlun thuanthu in kan ram le miphun hi tilian bang in a fen rero laiah tisia in kan miphun sinak dingnak le diknak hi fen hlo tahratin kan miphun a siatsuah lo nak ding hrangah kan zate’n tuanvo kan nei asi! Zo a ding ngam ding?




Rev. Martin Luther King Jr. thu laknak: http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1964/king-bio.html

No comments: