Saturday, August 18, 2007

Mino, Santiluang in a lo fen ding maw?

Santhar tiluang in a lo fen ding maw?

Santhar fimnak in inthlenpi mi zalen le awlai zetih pehtlaih awknak canttha rak la in nan hnenah awmsungsuak ti-ti duhmi pawl ka sim theu mi hi in theihthiam sak cio ding ka zum. Leitlun khawmual tinah a ttekdarh mi, laimi pawl tla mehtawk hmehkhatah kan thu le hla kan thei aw ter in kan pehtlaih aw thei mi hi mangbangza santhar hmanrua asi kan ti cio ding ka zum. Santhar thuanthu tiluang in kan miphun, kan ram, kan sakhua biaknak le kan mimal thuanthu cu khuilam pan in a fen rero ih kannih mimal pakhat cio dinhmun in siseh miphun mibur pakhat dinhmun in siseh ziangvek hril ding kan nei ih ziangvek tuah thei mi kan nei, kan hril mi kan tuah mi pawlin kan senpi vangtlang thuanthu cu tithuk lamah tartahak rero in a pilpi maw hmailam pan in a fehpi timi pawl unau thuruah in casiar tu pawl hnenah thinlung sangka ong in ruah aw hnik uhsi.

Dunglam thuanthu tawite kan zohsal tikah Laimi pawlin mimal in siseh a bur in siseh kan Chin miphun, kan peng hrang, kan biaknak le khawpi senpi vangtlang hrangah thiltha tampi tuah mi kan neih rualrualin duh um lo zet thuanthu tanta mi kan nei. Thuanthu in tuisunah thu ziangtal in sim asi ahcun zir ding, thleng ding kan nei cio asi ti a fiang. Tuihlan thuanthu ah a cang zo mi vekin tuisunah nitin kan tuah rero mi hin kan khua kan ram, kan miphun, kan sakhua le senpi vangtlang hrangah thiltha tampi a rah thei rualrual in thiltha lo tampi a hringsuak thei ve. Cucu a cang rero asi ti cu el ding a um lo. Mi pakhat cio in siseh pawlkom (biaknak siseh socio politics ah siseh) in siseh mimal hrang le zate hrang a tha bik tiah kan ruah mi cio cu kan tuah rero ko. Kan tuah mi cio hin kan miphun, kan peng, kan ram, kan t esin fa hrang tiang ziang hrangah ziangtluk tiang rahtha a rah suak ding, culole ziangvek tiang mipi hrang thiltha a dalin thatlonak lam a rahsuak ding asi ti cu kan ruat cio ding. A awlsam bik le zapi theih cia mi kan sim sal asile, thiltha ti ah kan tuah mi hin senpi vangtlang le miphun zapi hrang thatnak a dal asi ahcun cucu thiltha lo ah a cang lala; asinan ziangvek tuahnak pawl hin hmailam saupi miphun thuanthu a tuahsiat ih rahthalo a rahter lai ding timi cu theih a harsa ruangah duh um lozet dinhmun ah voi tampi mibur in ke an rak kar theunak asi fawn. Fiangzet in a langmi pawl lakah hirl a awl zet mi a um, a sia le a tha lo lakah zohman in a tha lo an hril lo ding; asinan, thiltha veve lakah thiltha satliah in zapi hrang thilthabik lamzin a dal tikah mi tampi hril anhai in an um theu. Hril ding kan nei! Ziang kan hril timi hin kan thuanthu cu a ngan rero asi.

Tahtthimnak thawn sim asile; biaknak lam hnatuantu le pawlkom mibur pakhatkhat in Pathian rian rero in an ruat awk laiah an tuah mi in miphun zapi le Khristian zapi thuanthu tiluang a dal, a siatsuah asi ahcun a kawhhran sungah lungawi um zet vek tla asi men thei nan senpi vangtlang hrang ruatin cuai thlai tikah cuvek cangvaihnak cu thiltha asi thei lo can a um. Mimal pakhatkhat in mimal thinlung duhthusam diriamnak hrangah mai hmakhua a sial tikah midang lungawinak a siatsuah ih vengsung khawtlang lungawinak a siatsuah asi ahcun a tuah mi cu amai hrangah thiltha si vek si in senpi vangtlang hrangah tihnungzet, mibur thuanthu tiluang siatsuah tu asi can a um thei. Political party pakhatkhat in amai pawlkom tumtahnak tuahsuak dingin mipi lungawinak a siatsuah, thahrum hmangin senpi vangtlang bungrua, a neitu pawl sianglo cingin, a laksak, amah vek pawlkom dang pawl a dodalnakah dingnak le diknak um loin a cangvai asile a pawlkom sungah a tuah mi cu thiltha zet vek si si in senpi vangtlang le miphun thuanthu tuahsiat tu asi thei. Cuvek thotho in mibur pakhat, pawlkom pakhat, hrin le hnam pakhatkhat dinhmun siseh mimal in siseh kan tuah mi pawl hin senpi vangtlang, mi senpi, ram le miphun thuanthu tiluang a tuahtha in a tuahsiat thei asi tihi khawruahnak sungah ruat cih in thuthluknak kan tuah tinte telh cih ringring asile siatnak cu hrialin senpi vangtlang miphun le ram thuanthu tiluang cu lamzin dikah kaihhruai theih asi ding.

Leitlun milai thuanthu kan zoh asile leitlun mifim le mithiam sang tampi khalin an ruat sual ringring; ka tuah mi hi a tha bik asi maw, hmailam saupi hrangah leitlun milai thuanthu san tiluang tuah thatu maw asi, tuah siat tu ti hi thleidan thiam a harzet. Hitler cun a khawruahnak zate hmangin khua a ruat tikah 6 million Jews pawl that in leitlun ralpi suahpi in leitlun cu a kutsungah ret ding cu a khawruah mi hmuahhmuah lakah a tha bik, tuah hrimhrim dingin a rak ruat ih a tuah. Japan pawl khalin cuvek thotho in an rak tuah. Bin la Din hi milian le cathiam sang asi. Asinan a damsungah thiltha bik a tuah thei mi, thuanthu in a liangparah a hngat mi tiah a ruat mi cu America siatsuah ding asi. Biaknak lamah fehsual pawl hin lamzin dik thlun tu pawl hnak hmanin an fehnak lamzin cu a diksawn ti ah ruat in thihhngam tlak in an zumnak lamzin an thlun sawn theu. Sumdawnnak lam kan zoh asile rittheih le midang nunnak siatsuahnak bungrua pawl thawn sumdawng tu pawlin sumpai tam sinsin an hlawk can a um. Politics lamah, diklonak thawn siseh thuphan thawn mipi bum tahratin midang siatnak rel thiam tutu in vote tamsawn an ngah can a um theu. Company ah hnatuan tu, thazang bang bik le nifatinte thifa hnukcat in hna a tuan ringring tu cun eikhawpkham ngah dingin thlan thisen suak in an tuan rero lai ah milian le company nei tu pawl cun nuamnung cen in hnihsuak sai in nitin nun an hmang. Laitlangah tidai inn ding hman nei loin tithawl (uum) thawn kaiza hang zetin tidai nunau pawlin an phur rero laiah leitlun milian pawl cun an insungah an tileuh ding mi (swming pool) tumpipi an ret, an ret lawng si loin electric thawn an ti hlum lai. Leitlun hmun tampi ah milai milion siar ding khawp in rawl ei ding nei loin an thi rero, rilrawngin an um, an taksa ah vitamin a kim lo ruangah an naa an cawr rero laiah hmun hrekhat ahcun an thau tuk ih an taksa ah vitamin a tam tuk ruangah nattha lolo an ngah rero; America ram misa pawl lakah zaah sumruk (60%) cu an taksa thau ding hnakin thau sawn (over weight) an si. Khuahlan kan pupa sanlai, rirai biak lai, Khrihfa an can hlanah, mah le khua cio ah mi farah an-hai, nuhmei pawl cu khawpi, senpi vangtlang in an bawm, lo an thlawhsak, in an saksak, rawl an pe ih sa an hleh. Anhai lo ten khawpi khurh -awmnak hnuaiah lungawi siamso ten, namtlak le nekcep tuar lo ten khua an sa. Sakap thei lole sehra that thei lo khalin sa-aih le cawnlamnak khalah nuam zetin hla an sak ve, an lam, zuu an rak in, rual anrak pawl ve. Sengpi vangtlang bunrgura, loram, rualran ten an rak zem aw derhdo, tlanghna an tuan, thiltha tuah dingin an rak zuam aw aw. Santhar mino, santhar milai pawl, kan kiangkapah kan miphun pi, farah zawnzai pawl parah ziangvek lungput le tuahnak kan nei, kan lungput, kan khawruah le tuahnak pawl hin kanmah mimal, insang, khawpi, pengpi, miphun pi le rampi hrangah ziangvek siatnak le thatnak a thlenter ih thiltha tuah thei ding dinhmun kan dinlaiah diknak, dingnak, zawnruahnak thawn thiltha kan tuah cio maw?

Santhar san, leitlun khawmualah milai cuaithlainak ah diknak le dingnak hin man a nei lo sinsin; diknak le dingnak hnakin mimal hlawknak in ziangkim thuthluknak a kai hruai sawn; senpi vangtlang thatnak le lungawinak hnakin mimal (milian pawl) lungawinak in lai a rel sawn; rualrannak hnakin thleidan awknak in hmun kau sinsin khua a luah. Lailungpi hi khui lamzin pan in a feh ih milai thuanthu cu ziang lamzin a zawh timi hnakin "ziangtluk ka di a riam" timi hi milai tamsawn in (zapi asi lo hmanah) an ruat thupi bikmi asi sawn zo. Culailakah, laimi mimal te, zate-hum-khat hman ti lo hin, kan nitin nunah, mimal in siseh, mibur in siseh, biaknak le socio political pawlkom in siseh kan tuah mi pawl hin santhar thuanthu tiluang a tuah tha maw, senpi vangtlang miphun zapi thuanthu tuahthatnak lamzin a dal sawn maw, mimal duhthusam thinlung diriamnak thil kan tuah lai ah senpi hrang lungawinak a siatsuah sawn maw, thiltha ti ah kan ruah mi pawl hi a thabik le senpi vangtlang hlawknak daltu asisawn pang maw ti pawl hi cuaithlai awk a tul zet.

Khuahlan pipu pawlin an rak zahpi zetmi nuntu pawl cu biaknak sung hmanah pom, theilo bangin umsan asi zo. Kan pipu pawlin anrak cawisan le fak zetmi nunmawi le tuahnak pawl cu ngaihthat le palzut asizo.

Laimi pawl hi leitlun khawmual tinah miphun dang pawl thawn tlan zuam aw dingin hril ding kan nei; Kan pipu pawl sanlai thinlungput le mizia, tuahnak le cangvaih dan pawl kan tlun vivo lai ding maw, santhar san dawi man ve dingin, thangthar, lungputthar, khawruahthar, le tuahnak thar thawn mibur in siseh mimal in siseh biaknak in siseh social politics lam le pursum leilawnnak (economics) lamah siseh tlan kan zuam ve ding maw; kan zuam ve ding asile tanta ding kan nei ih lamzinthar kan zawh dingmi a um. Kan pipu san, rirai biak laiah Lai (Chin) miphun pawl cu mi raltha, fel, midik miding, hrawhhrawl thiam lo, taima, tairial, zawnruat thiam, eiruk hmang lo tiah an hmin a rak thang. Santhar mino, khrihfa ti aw pawl, kan nitin lungput, tuahmi le tuan mi hin kan miphun a cawimawi maw, kan miphun Pathian hmin a sunlawih maw, hril ding kan nei.

Thleng ttul mi lakah rampi uknak thleng ding cu kanmah laimi lawngin zuam ruangah thleng theih asilo kan ti asile kan tuah thei mi, kan thleng thei mi a um. Rampi uk awknak cu kanmah te awlai ten kan thleng thei lo vekin thiltha kanmai zuamnak ruang lawngah kan thleng thei lomi a um. Asinan, kanmah sungah kan tuah thei mi, kan thleng thei mi, lamzinthar kan zawh thei mi lak cio ah kan tuah cio maw? Thuanthu kan zoh tikah siseh kan zumnak, Bible in a simmi kan zoh tikah siseh milai pawl hi ( mibur siseh mimal siseh) anmai tuah thei lomi in a siatsuah si loin anmah in an tuah thei mi, an kut sungah a ummi thiltha anmai tuah mi, an hrilmi in siatsuah in a tuah tha theu. Kan tuah thei mi ziangpawl a um? Kan kiangkap milai pawl an hrawkhrawl tikah an tuah vek tuah loin kan um thei. Kan kiangkap milai pawlin ruk an ruk ih thuphan an per tikah thuphan per lole rukru loin kan um thei. Kan kiangkap milai pawl cu huat awknak le iksiknak thawn an that aw rero, midang lungawinak an siatsuah rero, anmai hmakhua an sial rero laiah cuvek in zohman in tuah ve dingin eltheih lo dingin in fial lo. Kan kiangkap milai pawlin dik lonak in hlawknak an ngah, lennak an hawl, hrawlhhrawlnak in midang an bum, an siatsuah, midang mithli le thisen luangter tahratin hlawknak lalnak, sinak an hawl laiah zohman in cuvek tuah dingin eltheih loin in fial lo. Kan miphun sinak sungmuril, miphun rinsan um, miding le midik miphun, cawimawi tlak, taima le tairial, Pathian lawmtlak miphun si dingin kanmah in nitin kan hril mi, kan tuah mi, kan lamzin zawh mi in lai a rel asi. Midang tuahnak in kan thuanthu tiluang a kham thei lo, kanmah in kan tuah mi hi kanmai thuanthu cu asisawn.

Mino , ziang na hril ve ding? Kan miphun thuanthu santiluang sungah a tartahak, a pil cuahco mi cu na zoh men ding maw, nangmah kha a lo fen ve ding?

No comments: